AI, CIA, trąbka i malarstwo abstrakcyjne lat 60.

…czyli sztuczna inteligencja w praktyce muzealnej. To na wyrost: tylko przyczynek, przypisy do przypisu; za to z MoMA, nie-byle-jakie muzeum. Otóż ich program do wyszukiwania obrazów – oparty na modułach AI – wynalazł obraz Zbigniewa na zdjęciach z wystawy nowych nabytków tamtego muzeum (1963). Ot, ciekawostka; ale ile to nam objawia (wyobrażonych) możliwości? Ile nowych danych, zdjęć, faktów? Utoniemy niedługo (to żart: chyba).

A sam obraz, jego losy? Nie znam, choć to na pewno konsekwencje wystawy w Miami, może i wizyty Bernarda Davisa w Warszawie wcześniej? Dłuższa opowieść; z niej tu tylko fragmenty, niekiedy zabawne.

Chociaż właściwiej byłoby napisać: za granicą i w Polsce, ponieważ niespodziewanie to mieszkańcy Stanów Zjednoczonych jako pierwsi mieli okazję podziwiać twórczość warszawskiej malarki na jej debiutanckiej wystawie „Maria Korsak. Primitive painter”, która prezentowana była od 2 do 28 kwietnia 1963 roku w Museum of Modern Art w Miami. Ekspozycja ta mogłaby nigdy nie mieć miejsca, gdyby nie znany amerykański architekt Alexander Girard, który rok wcześniej gościł w Warszawie. Mężczyzna wybrał się na spacer do Ogrodu Saskiego, gdzie w jednej z alejek jego uwagę przykuła zajęta malowaniem Maria. Amerykanin, zachwycony stylem Korsak, kupił od niej dwie prace – Stare Miasto oraz Sierotę. Następnie, po powrocie do kraju, pochwalił się nimi przed swoim przyjacielem. Był nim Bernard Davis – ówczesny dyrektor Museum of Modern Art w Miami (…). Spodobały mu się one tak bardzo, że sam wybrał się do Polski, odszukał Marię (…). Ostatecznie kupił 14 prac, które złożyły się na jej pierwszą wystawę.
„Malarki warszawskie” Katalog zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie (2024)

Czasem gdzieś też inne, może ktoś, kiedyś… (Oj, naiwny naiwny naiwny.)
A sam Davis? Ciekawa postać. Barwny życiorys, wiele dokonań, liczne zainteresowania (i zasługi).

Bernard Davis, an „eccentric” with a larger-than-life personality and „an ego that filled every room”, attracted art enthusiasts and brought a new level of consciousness about art to Miami.
Erica Ando „Decade of Progress: Origins of the Pérez Art Museum” (2014)

I nadal na marginesie tego marginesu z przypisami: jaki był udział CIA (wspominałem już o takich głosach) w stymulowaniu relatywnie częstych wizytach niekiedy dość znaczących postaci zachodniego i (chyba głównie) amerykańskiego życia kulturalno-społeczno-politycznego (Robert Kennedy!) w PRL pod koniec lat 50. i na początku 60.? Stuprocentowy? Może (?) przesada, ale.

Ciekawe też, co by się stało, gdyby takie AI wpuścić do magazynów naszych muzeów… (Już nawet o archiwach CIA i SB czy KGB nie wspominając.)
Strach nawet myśleć o konsekwencjach.

SOWIETOLOGIA

Dodatek, luźno związany z powyższym; zainteresowani malarstwem mogą pominąć. Ale mnie wciąga: bo gdyby śledzić pogmatwane wątki – znów pojawią się i dyplomacja i szpiedzy. (Pamiętamy: Zbigniew widział szpiegów wszędzie; ja dziś już prawie wszędzie, to nie żart; chyba.)

Oraz Leopold Łabędź (niestety bardziej znany jako Leopold Labedz), słynny sowietolog…

Młody Leopold, wyjątkowo zdolny uczeń gimnazjum Kreczmara, szybko trafił na Uniwersytet Warszawski, by studia kontynuować w Paryżu. Kolegą z klasy gimnazjalnej Leo był  jego imiennik – Leopold Tyrmand. W klasie niżej uczył się Rysiu Pipes, późniejszy Richard Pipes. Trzech kolegów z jednego warszawskiego gimnazjum, którzy przyjaźnili się do końca swych dni.
„Leopold Łabędź – w stulecie urodzin” (blog sawanna, 2020)

…który działał w bliskości CfCF, współpracował może lepiej.

Polakami, którzy brali udział w pracach Kongresu byli: Jerzy Giedroyc, Józef Czapski i Konstanty Jeleński. (wikipedia)

A stąd już tylko kroczek, może trzy – do Zbigniewa Makowskiego i Paryża z roku 1962, bowiem Leopold Łabędź mnóstwo i pisał i redagował…

Survey: A Journal of East & West Studies, which was founded in Britain by the Congress for Cultural Freedom in the 1950s, is suspending publication.  This is unhappy news… (…) Both its founding editor, Walter Z. Laqueur, and the editor who has guided Survey‘s course in more recent years, Leopold Labedz, are distinguished scholars and gifted writers who have themselves made important contributions to our knowledge of Communist and Soviet affairs – and much else. (…) They were not always thanked for this effort (…)
Indeed, fashionable opinion in the West was mainly of this gauchiste persuasion; and where neither illusions about nor connivance with Soviet power shaped opinion, a certain element of moral cowardice in the face of that power certainly did. The history of this Western surrender to Soviet myth – and to the notion that Communism, whatever its evils and failures, somehow remained an ideal to which “progressives” should remain loyal – was also an integral part of the intellectual agenda that Survey set for itself. 
In praise of “Survey” (1990)

I to …kapitulacji przed sowieckim mitem… Smutno-trafne. I o tak wielu sprawach.

Kto wie, czy może nie najbardziej znaczący wpływ na myśl sowietologiczną wolnego świata zdobył Leopold Łabędź, nie za sprawą prac jakie napisał, ale wieloletniej pracy redaktora pisma „Soviet Survey”.
„Prof. M. Kornat: polscy sowietolodzy uważali ekspansjonizm sowiecki za groźniejszy niż carski” rozm. Michał Szukała (2017)

…oraz prowadził też obfitą korespondencję…
(kto pamięta, że słowo „mail” oznaczało wysyłanie listów papierowych, ja już nie).
…a w tym i z Aleksandrem Heniszem („box 16, folder 57 Henisz, A. 1960”) z konstancińskich Heniszów.
Ten zaś był opiekunem Zbigniewa w Paryżu, dobrym duchem, napiszmy, chyba nie przesadzimy. Związany z ruchem Phases, zapewne on wprowadził mego ojca (i nie tylko) na surrealistyczne salony.
Zagaduję, bo nie mam papierów, gdzieś są, ktoś kiedyś opisze. Ale nie ja.

Czy Henisz i Łabędź rozmawiali o malarstwie? Nie wiem, to literatura miała być kretem, który mógłby (hipotetycznie) rozłożyć komunizm. (I odwrotnie: tu – tarczą. Dlatego walczono o „właściwą” literaturę, dlatego szczególnie pilnowano jej twórców. No i dlatego też walczono z analfabetyzmem: inżynierowie dusz…)
Malarstwo, szczególnie nieprzedstawiające (i muzyka, nawet awangardowa, o czym często „Kisiel” pisał) uchodziły za bezpieczne, dopuszczalne w totalitaryźmie (do czasu). Tolerowane (o ile artyści byli grzeczni w innych swych zachowaniach; a zwykle byli).
Odwrotnie na Zachodzie, szczególnie w USA: abstrakcjonizm – często źle traktowany w kolebce – tu był tą inną stonką. Miał być.
Oraz jazz: w czasach, gdy Czarny muzyk w USA zwykle nie mógł zjeść kolacji w knajpie, w której wcześniej grał – Departament Stanu organizował wyprawy jazzmanów do Europy Wschodniej, do krajów afrykańskich, na Bliski Wschód…

For many in the Jazz Ambassador targeted audiences, the broadly recognizable duplicity beneath efforts to sell American liberty was the social and institutional racism that pervaded U.S. culture.
Karl Ackermann „State And Mainstream: The Jazz Ambassadors And The U.S. State Department” (2018)

The response to (Dave) Brubeck’s first concert, performed in Szczecin (1958 – mr m.) on the border between Poland and East Germany, was rapturous. “It was uplifting and heartbreaking at the same time,” Darius Brubeck, now in his 70s, tells TIME. “Our whole era of propaganda and demonization just evaporated in seconds.”
Billy Perrigo „How the U.S. Used Jazz as a Cold War Secret Weapon” (2017)

Czasem uderzał jednak.

“Gentlemen, we are declaring war on you,” said Khrushchev to Russia’s modern painters when he visited the 1962 exhibit of abstract painting in Moscow. 
„Khrushchev and the Arts. The Politics of Soviet Culture, 1962–1964”
red. Priscilla Johnson, Leopold Labedz (1965)

I tak dalej. (Można by, jeśli…) Zwyczajny ocean. „Mapa świata i wszystkich ludzi” – napisałem w „Państwie Nikt…” chyba. I nadal nie udało mi się jej ułożyć.

Ale dodajmy i to, co cytowałem w „Obok…” dawno temu:

„…trąbki Bitelsów to nie trąby jerychońskie, które mogłyby zwalić mury socjalizmu…”
ponoć tow. Jan Szydlak (…) o muzyce bigbitowej; jako autor wymieniany jest też tow. Władysław Kozdra
(na plenum KC PZPR, 16-17 maja 1967 r.)…

Tak samo i malarstwo.
mr m.